“Ταῖς ἀρεταῖς προσβῶμεν»
“Ταῖς ἀρεταῖς προσβῶμεν ὥσπερ βαθμίσιν τόν νοῦν ἀνυψοῦντες μυστικαῖς θεωρίαις ”. Δηλαδή: “ Ἄς πλησιάσουμε (ἄς ἀνεβοῦμε) στίς ἀρετές σάν σέ σκαλοπάτια ἀνυψώνοντας τόν νοῦν μας μέ μυστικές θεωρίες ”.
Μέ τό δίστιχο αὐτό τῆς ἀσκητικῆς καί νηπτικῆς παράδοσης τῆς Ἐκκλησίας μας προτρέπονται οἱ πιστοί ἰδαίτερα αὐτή τήν περίοδο νά ἀνέβουν τίς κορυφές τῶν ἀρετῶν καί νά τίς κατακτήσουν, νά προοδεύσουν δηλαδή στήν πνευματική ζωή καί νά τελειωθοῦν ἑνωμένοι μέ τόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό ἀποκτώντας καί οὐσιαστικά κατακτώντας τίς ἀρετές. Αὐτή ἡ πνευματική προσπάθεια, πού ἀπαιτεῖ πρωτίστως θέληση καί βούληση καθώς καί κόπο ἀπό τήν πλευρά τοῦ πιστοῦ πού βιώνει τά ἐκκλησιαστικά γεγονότα παρομοιάζεται μέ ἀνάβαση σέ κάποιο ψηλό μέρος, μέ τήν σκάλα (βαθμίδα). Ὄργανο καί κίνητρο σ’ αὐτή τήν ἀνάβαση, τήν προσπάθεια δηλαδή τοῦ ἀνθρώπου νά ἀνέλθει πνευματικά, ἀφήνοντας κάθε τί γήϊνο πού τό κρατᾶ δέσμιο τῶν παθῶν του εἶναι οἱ μυστικές θεωρίες.
Ἡ ἄνοδος στίς κορυφές τῶν ἀρετῶν.
α΄. Ὁ ἀγώνας αὐτός γιά τήν ἀπόκτηση τῶν πνευματικῶν ἀρετῶν στήν πνευματικότητα τῆς Ἐκκλησίας μας παρομοιάζεται μέ ἀνάβαση σέ σκάλα. Κάθε φορά πού προοδεύει πνευματιά ὁ πιστός τῆς Ἐκκλησίας μας ἀποκτώντας μιά ἀρετή θεωρεῖται, ὅτι ἀνεβαίνει ἕνα σκαλοπάτι (βαθμίδα) πιό ψηλά στήν νοερή καί πνευματική κλίμακα τῶν ἀρετῶν.
Ὁ ἀγώνας αὐτός εἶναι κοπιώδης, ὅπως τονίσαμε καί παραμοιάζεται ὅπως ἡ ἀνάβαση στήν σκάλα. Ὅπως ὅσο πιό ἐλαφρύς εἶναι ὁ ἄνθρωπος, τόσο εὐκολώτερα ἀνεβαίνει τήν σκάλα, ἔτσι καί ἡ ψυχή προοδεύει, πλησιάζει στήν ἀρετή ὅταν δέν ἔχει βάρος (πάθη). Βάρος στή ψυχή εἶναι τά γεώδη καί τά πρόσκαιρα.
Γι’ αὐτό συμβουλεύει ὁ ἀπόστολος Παῦλος τούς πιστούς τῆς Ἐκκλησίας μας νά «τινάξουν» ἀπό πάνω τους κάθε γήϊνο φορτίο, ὥστε μέ περίσσια καί σταθερή ὑπομονή νά τρέχουν τό ἀγώνισμα τοῦ δύσκολου δρόμου πού ἔχουν μπροστά τους: «Ἔχοντας, λοιπόν, γύρω μας τόσο μεγάλη στρατιὰ μαρτύρων ἂς τινάξουμε ἀπὸ πάνω μας κάθε φορτίο, καὶ τὴν ἁμαρτία ποὺ εὔκολα μᾶς ἐμπλέκει, κι ἂς τρέχουμε μὲ ὑπομονὴ τὸ ἀγώνισμα τοῦ δύσκολου δρόμου, ποὺ ἔχουμε μπροστὰ μας»
(Πρός Ἑβραίους ιβ΄ 1).
β΄. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ὁ μέγας διδάσκαλος τῆς εὐαγγελικῆς ζωῆς προτρέπει τούς πιστούς τῆς Ἐκκλησίας μας νά ἀποκτήσουν τίς ἀρετές τονίζοντας τήν ἀξία τῆς ἀρετῆς, πού πρέπει νά ἀποκτήσουν οἱ πιστοί συγκρίνοντάς την μέ τά θαύματα διδάσκοντας, ὅτι ἡ ἀρετή εἶναι ἀνωτέρα καί αὐτῶν τῶν θαυμάτων (Βλ. P.G. 57, 387 §7-8 Ὁμιλία λβ΄ στό κατά Ματθαῖον).
Ὁ ἴδιος ἅγιος Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας ἐνθαρρύνει τούς πιστούς νά ἐπιδοθοῦν στόν πνευματικό ἀγώνα τους γιά νά ἀποκτήσουν τίς ἀρετές ὑποδεικνύοντας, ὅτι ὑπάρχουν πολλοί τρόποι γιά νά ἐπιτύχουν τήν σωτηρία τους καί προσκαλώντας τους νά ἐπιλέξουν ὁ καθένας νά ἀγωνισθεῖ νά ἀποκτήσει ὅποια ἀρετή θεωρεῖ κατάλληλη γιά τόν ἑαυτό του (P.G. 55, 367 Ἑρμηνεία στόν ρκζ΄ (127) Ψαλμό).
γ΄. Στήν πνευματικότητα τῆς Ἐκκλησίας μας μέ τήν ἀπόκτηση τῶν ἀρετῶν οἰκοδομεῖται ὁ οἶκος τῆς ψυχῆς. Σ’ αὐτή τήν οἰκοδομή ἀναφέρεται ὁ ἀπόστολος Παῦλος στήν πρός Κορινθίους Α΄ ἐπιστολή του (γ΄ 9-17) ὡς ἑξῆς: «… Γιατὶ κανένας δὲν μπορεῖ νὰ βάλει ἄλλο θεμέλιο ἐκτὸς ἀπὸ αὐτό πού ὑπάρχει καί πού εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός μας. Τώρα, ἂν κάποιοι χτίζουν πάνω σ’ αὐτὸ τὸ θεμέλιο μὲ χρυσάφι ἢ ἀσήμι ἢ πολύτιμα πετράδια, μὲ ξυλεία, χορτάρι ἢ ἄχυρο, ἡ δουλειά τοῦ καθενὸς θὰ φανεῖ· θὰ τή φέρει στό φῶς ἡ ἡμέρα τῆς κρίσεως … Δέν ξέρετε πώς εἶστε ναός τοῦ Θεοῦ καί ὅτι τό Πνεῦμα του κατοικεῖ ἀνάμεσά σας; Ἄν κάποιος, λοιπόν, μέ τίς διαιρέσεις καταστρέφει τόν ναό τοῦ Θεοῦ, αὐτόν θά τόν ἀφανίσει ὁ Θεός. Γιατί ὁ ναός τοῦ Θεοῦ εἶναι ἅγιος, κι ὁ ναός αὐτός εἶστε ἐσεῖς».
Θά δοῦμε στήν συνέχεια τούς κανόνες πού διέπουν αὐτή τήν πνευματική ἐργασία.
i. Κατά τήν διδασκαλία τῶν νηπτικῶν Πατέρων ἡ πνευματική οἰκοδομή οἰκοδομεῖται μέ ἕνα πνευματικό τρόπο. Ἀντί λίθων ὁ οἶκος τῆς ψυχῆς κτίζεται μέ τίς διάφορες ἀρετές. Ἀντί πηλοῦ καί λάσπης χρειάζεται σθεναρή ταπείνωση, ὅπως μέ τό πηλό σέ κάποιο οἰκοδομή συγκολοῦνται οἱ πέτρες, ἔτσι καί μέ τήν ταπείνωση συγκολλοῦνται ὅλες οἱ ἀρετές τῆς ψυχῆς μας. Ἀντί τεσσάρων τοίχων ὁ οἶκος τῆς ψυχῆς χρειάζεται τίς τέσσαρες γενικές ἀρετές, τήν φρόνηση, πού διδάσκει τί νά πράττουν καί τί νά μή πράττουν οἱ πιστοί, τήν σωφροσύνη, πού χαλιναγωγεῖ τό ἐπιθυμητικό, τήν ἀνδρεία, πού χαλιναγωγεῖ καί συγκρατεῖ τό θυμικό κατά μόνου τοῦ διαβόλου καί τῆς ἁμαρτίας καί τήν δικαιοσύνη, πού ἀποδίδει σέ κάθε μέρος τοῦ ἀνθρώπου τά οἰκεῖα, δηλαδή στήν ψυχή τά πνευματικά καί στό σῶμα τά ὑλικά σύμφωνα μέ τούς Νηπτικούς Πατέρες
Στέγη τοῦ οἴκου τούτου εἶναι ἡ τελεία ἀγάπη πρός τόν Θεό μας καί ἡ πρός τόν πλησίον, πού εἶναι τό τέλος καί τό κεφάλαιο ὅλων τῶν ἀρετῶν. Οἰκοδόμος τοῦ οἴκου αὐτοῦ εἶναι ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός, καθώς καί ὁ Δαβίδ αὐτό μαρτυρεῖ καί ὁ μελῳδός στό γνωστό ἀναβαθμό πού λέγει: « Ἐάν μή Κύριος οἰκοδομήσῃ οἶκον τόν τῆς ψυχῆς, μάτην κοπιῶμεν» (Ψαλμοῦ ρκστ΄ (ρκζ΄)126,1), δηλαδή: «Ἐάν ὁ ἴδιος ὁ Κύριος δέν οἰκοδομήσει καί δέν εὐδοκήσει τήν ψυχή, μάταια κοπιάζουμε»
